TARİH - OSMANLILARDA GÖÇLER

19. yüzyıl Osmanlı târihi, bir anlamda da göçler târihidir. Özellikle Ruslarla yapılan savaşlar sırasında onbinlerce insan topraklarını terkedip iç taraflara göçmüş, bunların çoğu daha sonra geri dönememişlerdir. Üstelik, Osmanlı toprakları dışında, Kırım ve Kafkaslar'dan Ruslar'ın sürdüğü Türk ve Müslüman topluluklar da, Anadolu'ya sığınmıştır. Göçler sırasında yaşanan trajedi, belgesellere konu olacak sahnelerle doludur. Felâket perdesi 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nda açılmış, daha sonraları 93 Harbi ve Balkanlar'ın kaybedilmesiyle ortaya çıkacak diğer göç hareketlerinin başlangıcı olmuştur. 1828-29 Savaşı'nda Rumeli ve Anadolu'da çok sayıda nüfus yerlerinden oynayıp, çeşitli mahâllere göç etmişti. Binlerce âile, Rus askerlerinin acımasızlığından çekinerek, tarla, bağ, bahçe ve ev gibi mülklerini geride bırakıyor, can endişesiyle iç taraflara kaçıyorlardı. Bâzı âileler ise, civardaki dağ ve ormanlara sığınarak yaşamaya çalışıyorlardı. Yollar, akın akın gelen muhacir arabalarıyle doluydu.

Aynı savaş esnasında, Anadolu ve Balkanlar'da, o zamana kadar eşi ve benzerine rastlanmayan bir başka göç dalgası daha yaşandı. Ruslar, yaklaşık 100 000 Ermeni Osmanlı vatandaşını Doğu Anadolu'dan Erivan ve Nahcıvan'a; belki bir o kadar Rum ve Bulgar Ortodoks Osmanlı tebaasını Rumeli'den Kırım'a göçürdü.

Askerî, siyâsî ve ekonomik hesaplara dayanan bu politika gereği, Ruslar, bahsedilen zaman dilimi içerisinde, çeşitli savaşlar sonucunda ellerine geçirdikleri verimli topraklara, birçok ülkeden muhacir getirterek yerleştirmişlerdi. Meselâ, Kırım'ın işgâlinden sonra Müslüman Kırımlılar büyük kitleler hâlinde Osmanlı topraklarına kaçmış, onlardan boşalan topraklara, 1778'de 75 000 kişilik bir kâfile getirilmişti. 1784-1787 yılları arasında Korsika, Livorna, Pisa, Cenova ve Almanya'dan da yeni muhacirler kabul edilmişti. Ruslar, 1806-1812 yılları arasında da Ortodoks Gagavuz ve Bulgarlar'ı Bucak'a iskân etmişlerdi.

Târih ve Medeniyet (28)