Osmanlı tebaası olan Balkan Milletleri, 350 sene millî benliklerini muhâfaza ettiler. Çünkü Osmanlılar bütün azınlıklara; en geniş dînî, idarî ve kültürel hakları tanıyordu. Osmanlı Devleti'nin tabiî siyâseti böyle idi. Bu sâyede, dünyanın üç kıtasına yayıldı ve "İlâ-yı Kelimetullah" için çalıştı.

Yunanistan, Sırbistan, Bulgaristan ve Romanyada en küçük köyler bile; kendi râhipleri ve yöneticileriyle idâre edilirlerdi. Kendi lisanlarıyle konuşur, yazar; kendi öğretmenleri tarafından, kendi okullarında ders görürlerdi. Millî târih ve edebiyatlarını, destanlarını öğrenirlerdi.

Kendi şarkılarını terennüm edip, gelenek ve göreneklerini devam ettirirlerdi.

3,5 asır, böyle devam etti. Ne zaman ki; Devlet-i Âliyye, gücünü kaybetmeye başladı. İşte o zamana kadar "kuzu kuzu" yaşayan bu kavimler, toprak üstüne çıkıp kurtlaştılar. Çünkü, en küçük köyler bile; birer siyâsî, dînî ünite idiler. Derhâl birleştiler. Hak istemeye, hürriyet istemeye başladılar.

Bütün mesele "Devletin Kuvveti" meselesidir. Boşuna denmemiştir:

"Ya Devlet başa, ya Kuzgun leşe! " 

Prof. Dr. İsmet Miroğlu Türkiye Gazetesi