TARİH................. NOSTALJİ: MANGALDA KÜL

Memlekete soba Abdülhamid Hân devrinde yayılır. Görenler şaşırır. “Şuna bakın hele, duman yok odada.”
E. Alb. İlhan Apak anlatıyor: “Biz, mangallı bir evde doğduk, büyüdük. Saç mangallar umumiyetle 4 ayak üzerinde durur. Ayakları, yüksek olursa devrilme ihtimâli var, alçak olursa halıyı kilimi yakar. (Bâzı yerlerde odun boldur, bunlar ocakla veya soba ile ısınırken mangala kömürü alınır.) Biz odun kömürünü yazdan alırdık. Meşe ve portakal ağacının kömürleri iyi dayanırlar. Mangal avluda tutuşturulur. Dibine biraz kül konur üzerine kömürler dizilir araya gaza bulanmış bir çaput yahut çıra parçası ile yakılır. Ya yelpazeyle yellendirip tutuşturulur yahut üzerine boru konur. Mavi alevi (zehirli) bitince odaya alınır.
Mangal sadece ısıtmakla kalmaz. Diyelim, güveçte kuru fasulye pişirdiniz, ocaktan alıp, küle gömersiniz, tıkırdayıp kıvam alır. Pilav pişince, sarar sarmalar yanında demlenir.
Yemek bitince, burnunuza bir kahve kokusu gelir, tiryakiler kıvranmaya başlar. Kahve çiğ alınıp, evde kavururlar. El değirmeni ile çekilir, kavanoza alınır. Geri kalanı saklanır sandıkta. Kahveyi kaynanalar yapar, gelinler kurtarırlar. Köpükleri müsavi olmalıdır.
Kahveler içilirken, çocuklar defterlerini yere yayar, ödevlerini yapar lamba ışığında. Ne zaman ki tıfıllar gözünü ovmaya başlar, dede; “Bir mısır patlatın da, uykuları açılsın!” der. Mısır eleği hazırdır, mangal da kıvamında. Üzerinde sallarken, çatapat gibi patlar, taneler dışarı fırlar. İhtiyar günündeyse askerlik hâtıralarına, göç yıllarına dalar, yangınlar, salgınlar... Kırk defa dinlemişsinizdir belki. Bu arada kestaneler itina ile çizilip küle sıralanmıştır. Bâzıları şişer ve patlar, külü, ateşi etrafa saçar. Çevresindeki halıda yanık delikler olur göz göz... Mangalın külü atılmaz, çamaşırda kullanılır, bâzen de kararan güğümlerin altı ovulur.
Yatarken mangal kapatılır, üzerine ibrik, güğüm bırakılır, sabah namaza kalkanlar abdestlerini bu suyla alırlar. Akşamdan küle patates gömüldüyse kahvaltıda mis gibi kokar. Sabah küller eşelenir, közler parlar. Üstüne maşa konup, ekmek dilimleri kızartılır, üzerine sürülen tereyağını emer kurabiye olur âdeta, bal pekmez farketmez yanında...                   İrfan Özfatura                   
03.01.2021 TÜRKİYE GAZETESİ