TARİH.......... DOĞU AFRİKA’DA TÜRKLER

Kanunî Sultan Süleyman Hân zamanında Özdemir Paşa ve oğlu Osman Paşa, Doğu Afrika’da Eritre’yi, Somali’yi, Habeşistan’ın büyük bir bölümünü Osmanlı Türk imparatorluğuna katmışlardı. Bu sûretle Kuzey, Batı ve Orta Afrika’dan sonra Doğu Afrika’nın da en büyük ülkeleri ya doğrudan doğruya devlete ilhak edilmiş veya tâbiiyet yoluyla İstanbul’a bağlanmıştı. Afrika kıtasının geri kalan ülkeleri zâten henüz meçhuldü.
Sâlih Paşa’nın Büyük Sahrâ, Özdemir Paşa ile oğlu Osman Paşa’nın Sudan ve Somali keşif seferlerinden sonra Ali Bey’in Doğu Afrika kıyılarını dolaşması, Afrika kıt’asının medenî dünya tarafından biraz daha iyi tanınmasını mümkün kılmıştır. Ali Bey, 1584 yılında Aden limanından hareket etti. Aden Körfezi’nden Hint Okyanusu’na çıktı. Somali kıyılarını baştanbaşa geçti. Ekvator çizgisini güneye doğru aştı. Kenya kıyılarını takip ederek güneye doğru indi. Mombasa’nın 100 kilometre kuzeyinde Malindi limanına demir attı. Burada siyahîlerle beraber bir miktar da Arap ve Arap-Siyahî melezi yaşıyordu. Bunlar, Türk denizcilerini sevinçle karşıladılar. Bilhassa Araplar, gönüllü olarak Türk hizmetine girdiler. Böylece oldukça önemli kuvvete sâhip olan Ali Bey, hemen bütün Kenya kıyılarında egemenlik kurdu. Kuzeyde Lamu adası, güneyde Mombasa limanı, Türkler’in eline geçti. Portekizliler’le defalarca vuruşan Ali Bey, Mombasa’ya geldi. Türk âmiralinin başarısından ürken Portekiz kralı Naibi, kardeşi Don Thomé de Souza Countinho’yu bir filo ile Ali Bey’in üzerine gönderdi. 5 Mart 1589’da Portekiz donanması, Mombasa’ya girdi. Baskına uğrayan Türk filosu yakıldı. Mombasa, Türkler’den alındı. Ali Bey esir edildi ve Lizbon’a götürüldü. Türk levendleri, güneybatıya, Tanganyika içerilerine kaçtılar. Fakat Güneydoğu Afrika’yı harabeye çeviren Bantu ırkından Zimbaslar’ın eline düştüler.
Osmanlı Türkleri’nin hâkimiyeti, XVI. asır içinde Kenya kıyılarından güneye de indi. Tanganyika ve Mozambik kıyılarını ellerinde tutan Arap Şîrâzî devleti, birçok defalar Yavuz’a Kanunî’ye III. Murad Hâna tâbiiyetini arzetti. Bu sûretle Doğu Afrika’da Türk hâkimiyeti, ekvatorun 20-25 derece güneyine kadar inmiş oldu.       
Tarihçi Yılmaz Öztuna